Slaapwandelen en nachtmerries

Wat is parasomnie?

Parasomnie is een verzamelnaam van vreemd en meestal ongewenst gedrag tijdens de slaap. Denk aan slaapwandelen, nachtmerries hebben, plots verward ontwaken, praten in de slaap, tandenknarsen of  kreunen in de slaap. Soms lijkt u hierbij wakker. Toch bent u zich niet bewust van uw gedrag.

Parasomnie is een slaapprobleem omdat het gedrag kan leiden tot een slechte kwaliteit van de slaap. U rust niet goed uit, het kan gevaarlijke situaties opleveren, u bent misschien bang om in slaap te vallen en bent al met al (overdag) vermoeid en ongeconcentreerd.

Enkele parasomnieën uitgelicht

Slaapwandelen

Slaapwandelen komt vaker voor bij kinderen dan bij volwassenen. Toch heeft ongeveer vier procent van de volwassenen hier last van. Een normale slaap omvat verschillende periodes die variëren van lichte tot diepe slaap. Slaapwandelen gebeurt meestal één tot drie uur na het inslapen, in de fase van de diepe non-REM-slaap. Dus niet tijdens de REM- of droomslaap. Het heeft dan ook niets met dromen te maken.

Slaapwandelen kan komen door angst en vermoeidheid. Voor volwassenen kunnen ook gebruik van alcohol, verdovende middelen en bepaalde medicijnen, of medische aandoeningen en psychische stoornissen oorzaak zijn van slaapwandelen. Tijdens het slapen kan een slaapwandelaar gaan zitten en wakker lijken, opstaan en rondlopen, items verplaatsen of zichzelf uitkleden. Hierdoor zullen slaapwandelaars ook in de war raken wanneer ze echt ontwaken. Slaapwandelen kan ook betekenen dat iemand praat tijdens de slaap.

Verward ontwaken

Verward ontwaken is een aandoening waarbij een persoon uit zijn slaap ontwaakt en in een verwarde toestand blijft. Meestal blijft de persoon in bed liggen of zitten en gaat hij of zij na enige seconden tot minuten weer slapen. De persoon reageert niet op andere prikkels en is niet aanspreekbaar. Verward ontwaken komt vaak voor bij kinderen. Toch heeft ook drie à vier procent van de volwassenen hier last van.

Nachtmerries hebben

Nachtmerries komen vrij vaak voor, meestal in het midden of aan het einde van de nacht. Tussen de 50 en 85 procent van de volwassenen heeft zo nu en dan een nachtmerrie. Ze kunnen uit het niets ontstaan, maar ook komen door stress, angst, een traumatische ervaring, medicatie, slaaptekort of andere slaapstoornissen zoals hartritmestoornissen.

Of nachtmerries een functie hebben? Daarover zijn de meningen verdeeld. Sommige wetenschappers menen van niet. Anderen dat nachtmerries ons voorbereiden op stressvolle of angstige gebeurtenissen door ze ’s nachts al een keer te beleven. Terugkerende nachtmerries (een nachtmerriestoornis) zouden vooral bedoeld zijn om traumatische gebeurtenissen te verwerken, maar ook dat staat niet vast.

Tandenknarsen

Bij tandenknarsen is er sprake van het zeer hard heen en weer schuiven van de onderkaak ten opzichte van de bovenkaak. Zo’n acht tot tien procent van de volwassenen tandenknarst ’s nachts. Het is een van de meest voorkomende parasomnieën in ons land. Tandenknarsen zelf kan de slaap verstoren, maar het kan ook een bijkomstigheid zijn van andere slaapproblemen, zoals slaapapneu of snurken. Tandenknarsen kan zorgen voor hoofdpijn, oorpijn en kaakpijn, wat weer zorgt voor slaapgebrek, vermoeidheid en concentratieproblemen.

Naast andere slaapproblemen kunnen roken, alcohol, stress, spanning en boosheid tandenknarsen veroorzaken. Ook kan het erfelijk zijn.

Wat zijn de oorzaken van parasomnie?

Er zijn verschillende parasomnieën en daarmee ook verschillende mogelijke oorzaken. Veel parasomnieën ontstaan op jonge leeftijd en verdwijnen vanzelf. Ook zitten veel parasomnieën in de familie. Zo kan slaapwandelen erfelijk zijn, net als tandenknarsen en bedplassen. Soms speelt het gebruik van alcohol, cafeïne of bepaalde medicatie een rol bij (het verergeren van) de klachten. Parasomnieën kunnen ook een bijkomstigheid zijn van andere slaapproblemen. Zo kan snurken of slaapapneu leiden tot tandenknarsen: zo’n zestig procent van de snurkers knarst. Tot slot kan ook epilepsie vreemd gedrag veroorzaken in de nacht. Het onderscheid tussen epilepsie en parasomnie is soms lastig te maken: dit is echt aan deskundigen om te beoordelen.

Hoe wordt de diagnose gesteld?

Ook hier geldt: er zijn verschillende parasomnieën en daarmee verschillende manieren waarop een diagnose tot stand komt. Sommige parasomnieën zijn goed zelf te herkennen. In andere gevallen vraagt het om meer onderzoek.

In Ruysdael Slaapkliniek werken neurologen die gespecialiseerd zijn in parasomnie. Zij stellen de diagnose aan de hand van de typische klachten van de patiënt. Tijdens een eerste consult bespreekt u uw klachten met een van de artsen, die u indien nodig verder onderzoekt, bijvoorbeeld in uw mond- en keelholte. De arts beslist vervolgens of er een slaaponderzoek gewenst is. Daarbij worden er diverse metingen verricht tijdens uw slaap. Dit kan gewoon thuis. Wel zo prettig, en betrouwbaarder dan wanneer u opeens in een vreemd bed slaapt. Aan de hand van de uitslag stelt de arts een diagnose en maakt hij of zij een behandelplan.

Kan parasomnie behandeld worden? 

Sommige aandoeningen die onder parasomnie vallen, kunt u behandelen met medicatie. Ook kunt u proberen de specifieke aanleiding voor een bepaalde parasomnie te achterhalen en deze te verwijderen of aan te passen. In het kort geldt:

• Slaapwandelen: een regelmatig slaappatroon en ontspanningsoefeningen kunnen helpen om het slaapwandelen te beperken. Ook medicatie kan helpen. Gebruik van drugs en alcohol worden afgeraden.
• Verward ontwaken: slaapmiddelen kunnen helpen om de verwardheid te verminderen. Altijd in overleg met een arts. Ook een regelmatig slaapritme en het vermijden van alcohol, drugs, cafeïne en stress kunnen helpen.
• Nachtmerries: een enkele nachtmerrie is niet zomaar te voorkomen. Heeft u een nachtmerriestoornis, dat wil zeggen terugkerende nachtmerries, wekelijks of vaker dan één keer per week, gedurende langere tijd, dan moet de oorzaak worden aangepakt. Dat kan medicatie zijn, maar bijvoorbeeld ook een trauma. In dat geval kunnen psychotherapie, cognitieve gedragstherapie of EMDR helpen.
• Tandenknarsen: een (kaak)fysiotherapeut kan u helpen met oefeningen om de kauwspieren te ontspannen. Een psycholoog kan u helpen met ontspanningsoefeningen en leren omgaan met stress. De somnologen van Ruysdael Slaapkliniek kunnen helpen de achterliggende oorzaken van tandenknarsen aan te pakken, zoals slaapapneu en snurken. Meer informatie over tandenknarsen vindt u hier.